रहस्यमय मुस्ताङ

मुस्ताङ (विशेषगरी उपल्लो) घुम्न आउने विदेशी पर्यटक उक्त क्षेत्रलाई रहस्यमय भूमि (मिष्टिक ल्याण्ड)का रूपमा व्याख्या गर्छन् । यहाँको भूगोल, रहनसहन, वेशभुषा, संस्कृति आदिका कारण यो क्षेत्र साँच्चै रहस्यमय छ । नेपालमा हिमाल उत्तरमा पर्छ । तर, यो जिल्लाको हिमाल उत्तरबाहेक बाँकी तीन दिशामा पर्छ ।

हिउँ पर्ने मौसममा पूरै उपल्लो मुस्ताङ हिउँले ढाकिन्छ । रूखविनाका नाङ्गा र अग्ला डाँडाहरूले बेग्लै भूगोलको कथा बताउँछन् । अझ, केही किलोमिटरपछि र एकै ठाउँबाट पनि फरक–फरक प्रकृतिका पहाडी संरचनाहरू देखिन्छन् । यस्तै अन्य केही विशेषताले यो क्षेत्र बाँकी दुनियाँबाट पृथक लाग्छ ।

बौद्ध संस्कृति
तिब्बती भाषा बोलिने यो क्षेत्रमा बुद्धधर्मको तिब्बती परम्परा र संस्कृति पाइन्छ । नेपालका अन्य भूभागमा एक गाउँ–एक मन्दिर भएझैं यो भेगमा एक गाउँमा कम्तीमा एक गुम्बा पाइन्छ । गुम्बामध्ये पनि धेरैमा रहस्यमय इतिहास भेटिन्छन् । माराङ गाउँमा पर्ने लोगेकार (घर) गुम्बा ८औं शताब्दीमा निर्मित तिब्बती बौद्ध परम्पराकै सबैभन्दा पुरानो गुम्बा मानिन्छ । पद्म सम्भव (गुरू रिन्पोचे)द्वारा बनाइएको यो गुम्बा तिब्बती बौद्ध संस्कृति मान्नेहरूका लागि ठूलो श्रद्धाको केन्द्र हो । यसको निर्माण भएपछि मात्रै तिब्बतकै पहिलो गुम्बा साम्येको निर्माण सम्भव भएको इतिहास चाखलाग्दो छ ।

जोमसोमको ठिनी गाउँमा रहेको कुछप तेरङ्गा, घमीमा रहेको सबैभन्दा लामो माने, एक–एकओटा मानव हात (पञ्जा मात्र) रहेका गिलिङ र चाराङका दुई गुम्बाका इतिहास पनि रहस्यमय छन् । रूखका नाममा भुइँमै टाँसिएका केही प्रजातिका काँडाहरू मात्र भेटिने उपल्लो मुस्ताङको लोमान्थाङमा १४औं शताब्दीमा निर्मित जाम्बा र थुब्चेन नामका दुई गुम्बामा प्रयोग भएका काठ अर्को आश्चर्य हुन् । यस्तो हिमाली मरूभूमिमा यी काठ कहाँबाट आए ? आश्चर्य ती त्यतिबेलाको स्थानीय काठ हुन्, स्थानीयका भनाइ छ । यतिका ठूला रूख हुने यस क्षेत्रमा आज जरासमेत नभेटिने गरी यहाँको भूगोलमा यस्तो परिवर्तन कसरी आयो होला त ?

जहाँ पानी, त्यहीँ कृषि र बस्ती
कृषिका लागि अनुपयुक्त लाग्ने जमिनमा पनि सिँचाइ मिलाइएको पहाडका फेदीहरूमा फापर, जौ, उवा, आलु, साग, काउली, बन्दाकोबीजस्ता केही अन्न र सागसब्जी फलाइएका भेटिन्छन् । खेतीयोग्य जमीनको एकापट्टि झुरूप्प पारेर बनाइएका घरहरू छन् । यी एकीकृत बस्तीको अवधारणाले बनेका प्रतीत हुन्छन् । यसरी बस्ती बस्नुको एउटा कारण सीमित क्षेत्रमा मात्रै बाली लाग्नु हो । अर्को कारणचाहिँ त्यहाँ चल्ने हावाबाट आफूलाई सुरक्षित राख्नु हो ।

मुस्ताङ जिल्ला अत्यधिक हावा चल्ने क्षेत्रमा पर्छ । बिहानको ११ बज्दा नबज्दै दक्षिण दिशाबाट उत्तरतर्फ वहन शुरू गर्ने हावा साँझ परिसक्दासम्म जोडतोडले चलिरहन्छ । झुरूप्प परेको बस्ती भएकाले हावाका कारण घरहरूमा पुग्ने क्षति रोक्न मद्दत पुगेको छ । र, यसरी बनेका यहाँका बस्तीभित्र प्रवेश गर्दा अर्कै संसारमा पुगेको अनुभूति हुन्छ । बस्तीभित्रै भेटिने गुम्बा तथा बाटो हिँड्दा दायाँ पारेर हिँड्न मिल्ने गरी दुईपट्टिको बाटोका बीचमा राखिएका माने र छोर्तेनले पर्यटकलाई अर्कै दुनियाँ पुगेको जस्तो लाग्छ । बस्तीभित्रै सयौंका सङ्ख्यामा हिँडिरहेका भेडा, च्याङ्ग्राका बथान तथा सामान बोकेर लम्किएका घोडाका लस्कर पनि यहाँका विशेषता हुन् ।

बेलैमा सोचौं
मुस्ताङलाई माटोको क्षेत्र र लोमान्थाङलाई माटोका पर्खालको शहर भनेर चिनिन्छ । काँचो माटोको इँटा वा ढुङ्गा अनि माटैको जोडाइले बनेका घर र पर्खाल मुस्ताङको मुख्य विशेषता हो । स्थानीय उपलब्धताका आधारमा परम्परागत रूपमा बनेका यस्ता संरचना पर्यटकहरूका लागि निकै आकर्षक पक्ष हुन् ।

पछिल्ला वर्षहरूमा यहाँ पानी बढी पर्न थालेको छ । पानीले माटोका यस्ता संरचनाहरू जोखीममा पर्न थालेका छन् । यसका कारण सक्षमहरूले क्रङ्क्रिटका संरचनाहरू निर्माण गर्न थालेका छन् । यो क्रम विशेषगरी लोमान्थाङमा तीव्र रूपमा अघि बढिरहेको छ । यसरी क्रङ्क्रिटका संरचना बनाउँदा कतै उक्त क्षेत्रको विशेषता नै मेटिने पो हो कि ? समयानुसार पनि चलिने विशेषता पनि नमेटिने गरी योजनाबद्ध रूपमै केही महत्त्वपूर्ण कदम चाल्नु अत्यन्त जरूरी छ ।

मुस्ताङमा पर्यटक पुग्नुको एक महत्त्वपूर्ण कारण त्यहाँको बौद्ध संस्कृति हो । सामान्यतया नेपालीहरूमा पुगेका ठाउँ सर्सर्ती हेरेर हिँड्ने चलन भए पनि विदेशीहरू देखेका हरेक कुराको भित्री रहस्यसम्म पुगेर जान्न चाहन्छन् । त्यसमा पनि पछिल्लो समयमा पश्चिममा बढ्दै गएको बुद्धधर्म र गुरू रिन्पोचेको प्रभावका कारण बौद्धमार्गी विदेशी पर्यटकका लागि त मुस्ताङ यात्रा, यात्रा मात्रै नभई तीर्थयात्रा पनि हो । बुद्धसँग सम्बन्धित विश्वका धेरै क्षेत्र घुमिसकेका र त्यहाँका गुम्बामा रहेका ससाना आकृति, सामग्री लगायतका बारेमा जानकारी लिएका विदेशी पर्यटक यहाँका गुम्बाका बारेमा पनि त्यसैगरी जानकारी लिन चाहँन्छन् । तीमध्ये कतिले यात्राबाट फर्किसकेपछि लेख लेख्ने, पुस्तक प्रकाशन गर्ने तथा कुनै विशेष सम्मेलनहरूमा वक्तव्य दिने पनि गर्छन् । यसर्थ उक्त क्षेत्रका गुम्बाहरूलाई जीवित राख्न कम्तीमा नियमित पूजा, अफरिङ गरिनुका साथै बुद्धधर्म र उक्त गुम्बाका बारेमा बताउन/बुझाउन सक्ने मानिसको व्यवस्था गरिनु आवश्यक छ ।
बेनी–जोमसोम–कोरला हाइवेका कारण लोमान्थाङ पुग्ने आन्तरिक पर्यटकको सङ्ख्या बढेको छ । नेपालीहरूमा पदयात्राभन्दा गाडीयात्रा बढी रूचिकर भएका कारण आन्तरिक पर्यटनमा सकारात्मक भूमिका खेले पनि बाह्य पर्यटनमा भने यही हाइवेले असर पार्ने देखिएको छ । व्यवस्थित सडकहरूमा सुविधासम्पन्न गाडीमा यात्रा गरेर जीवन बिताएका विदेशी पर्यटक पृथक् जीवन बिताउन पदयात्रा (ट्रेकिङ)मा निस्कने हुन् । उनीहरू गाडीका आवाज र धूवाँधूलो मात्रै होइन, अनुहार पनि नदेखिने क्षेत्रमा केही दिन बिताउन चाहन्छन् । तर, उपल्लो मुस्ताङको पदयात्रा शुरू गरेको लगभग पूरै दिन (जोमसोमदेखि समरसम्म) र अर्को दिनको आधा (स्याङ्बोचेदेखि गिलिङसम्म) सडकै सडक हिँड्नुपर्ने बाध्यता छ । यसरी सडकबाट हिँड्दा गाडीले उडाउने धूलोले निकै दुःख दिन्छ । कुराकानीका क्रममा केही पर्यटकहरूले त सडकदेखि केही परै पर्ने गरी अर्को कुनै क्षेत्रबाट ट्रेकिङ ट्रेल नखोलिए आफूहरू पनि फेरी नआउने र अरूलाई पनि प्रोत्साहन नगर्ने बताए ।

पर्यटन विदेशी मुद्रा आर्जन गर्ने सबैभन्दा कम लागत पर्ने माध्यम हो । तर, हामीले देशको समृद्धिका लागि गरिरहेका विकासले यो क्षेत्रमा के कसरी असर पुर्‍याइरहेको छ भन्ने विषयमा सोच्न पर्यटकहरूको भनाइले बाध्य गराउँछ । सडक, विकासको आधार हो । तर, यसको निर्माणका क्रममा बहुपक्षीय रूपमा ध्यान दिन नसके देशले अपूरणीय क्षति भोग्नुपर्ने दिन आउनेछ ।

स्रोत : http://www.abhiyan.com.np/?p=290519

मर्न छोडिदेऊ कसरी भन्नु ?

फेसबुकबाट सहयोगका लागि गरिएको आह्वानले काम गरेको थियो । अस्पतालमै पुगेर सहयोग राशी प्रदान गरेका तस्वीर र खबरहरू आउन थालेका थिए । म भने कहिले विदाको दिन आउला र केही साथीहरूका साथै आफ्नो सहयोग राशी पु¥याउला जाउँला भन्ने पर्खाइमा थिएँ । आफ्नो कामको तालिका व्यवस्थापन गर्दै जसै नेपाल मेडिकल कलेज पुगें, कतै डिस्चार्ज भएर पो गइसके कि भन्ने आशंका उब्जियो । प्रसुतीपछि राखिने वार्डको ढोकामा उभिएकी सुरक्षाकर्मीले १८ वर्षे प्रसुती रोजिना तामाङ यहीँ छिन् भन्ने थाहा पाएपछि ढुक्क भयो । उनी आफ्ना जुम्ल्याहा बच्चा राखिएको एनआईसियुमा रहिछिन् । डाक्टरको अनुमतीले मैले पनि प्रवेश पाएँ ।
डाक्टरको कुराबाट ३० हप्तामा जन्मिएका जुम्ल्याहामध्ये एउटाको प्लेटलेट १२ हजार र अर्कोको ७७ हजार रहेको र हुनुपर्ने २ लाख भन्ने जानकारी पाएँ । १२ हजार प्लेटलेट भएको बच्चाको नाक, मुखबाट रगत आइरहेको र जुनसुकै बेला शरीरको जुनसुकै भाग पनि फुटेर रगत बगी मृत्यु हुनसक्ने, यस्तो केसमा रगत दिएर भेण्टिलेटरमा राखे पनि बाँच्ने सम्भावना एक हजारमा एउटा हुने उनीहरू बताइरहेका थिए । हिजै रगत ल्याउन अह्राएको भए पनि रगत नल्याइदिएकाले बच्चा नीलो हुँदै गएको र अवस्था झनै जटिल बन्दै गएकोले उसलाई भेण्टिलेटरमा राखेर केही थप समय दुःख दिन चाहँनुहुन्छ कि बरू रहुञ्जेल आईसियुमा रहन्छ नरहे माया मार्ने भन्ने सवालसहित सही छापका लागि सुत्केरीलाई पत्र दिइएको रहेछ ।
जसै म पुगें र उनलाई सहयोग गर्न फेसबुकबाट आह्वान गरेको बताएँ, उनीहरू मेरो सहमती खोजे झैं मलाई बुझाउन थाले । केवल आमा र सायद बहिनीको सहारामा अस्पताल बसिरहेकी रोजिना के गर्ने नगर्ने अन्यौलमा थिइन् । कच्चा उमेर, आमा बन्ने परिपक्वता नआइसकेको मानसिकता, उनी बच्चा जन्मिएदेखि नै बरू चाँडै अस्पतालबाट उम्किएर घर जान खोजिरहेकी थिइन् ।
हिजो मात्रै पनि श्रीमानले फोन गरेर घर आइज भनेर धम्कि दिएकोले दुबै बच्चा डिस्चार्ज गरी उनीहरू हिँड्नै लागिसकेका रहेछन् । त्यो संवेदनशील अवस्थामा रहेका बच्चा अस्पतालको प्रकृया नसकिँसम्म दुई घण्टा आईसियु बाहिर रहेछन् । पछि के कारणले हो सोच परिवर्तन गरी अस्पतालमै बस्ने भनेपछि अस्पतालले पुनः भर्ना गरेर राखेछ । उनीहरूको यो लापरवाहीले पनि बच्चाहरू थप जोखिममा परेको भन्दै डाक्टरहरू आक्रोस व्यक्त गरिरहेका थिए ।
कुराको क्रममा बारबार अवस्था जटिल बन्दै गएको बच्चाको सम्बन्धमा निर्णय गर्न डाक्टरहरू भन्दै थिए । उनीहरू सुत्केरी र उनकी आमाबाट जवाफ खोजिरहेका थिए । सुत्केरी र उनकी आमा मबाट निर्णय सुन्न चाहिरहेका थिए । सायद यसले ‘म लागेको खर्च जुटाउँछु,’ भने बचाउँन पाए हुन्थ्यो भन्ने सोच्दै थिए वा हामीले सही गरिदिँदा यसले पो नराम्रो सोच्ने हो कि भन्ने सोच्दै थिए, उनीहरू नै जानुन् । डाक्टरको रिपोर्टले आश मार्नुपर्ने देखाउँछ, सास छउञ्जेल आश मार्नु पनि कसरी ? म केही बोल्नै सकिरहेकी थिइनँ । लगभग २ मिनेटसम्म कोही केही बोलेन, केवल सन्नाटा छायो त्यो कोठाभरी । ‘के म बच्चा हेर्न सक्छु ?’ बच्चाको स्थिति हेरेर केही सहज बनाइदिन सकिन्छ कि भन्ने आशले सन्नाटा तोड्दै मैले सोधें । डाक्टरहरूको अनुमती पाएपछि म भित्र गएँ । मुट्ठिमा अट्ने आकारका नानीका नाकबाट नि पाइप छिराइएको, नाडीमा सुइबाट पानीसँगै पोषण तत्व दिइएको छ, छातीको गतिले मात्रै जिवित रहेको थाहा हुन्छ ।
डाक्टरले भने जस्तै एउटा बच्चाको नाक र मुखबाट आएको रगत गालातिर लत्पतिएको र शरीर पूरै नीलो हुँदै गएको छ । तर पनि स्वास चलिरहेको अवस्थाको एउटा जीवन मर्नका लागि छोडिदेऊ कसरी भन्नु ?, मसँग वाक्य रहेन । सोचें, ‘यो मेरै बच्चा हुन्थ्यो भने म के निर्णय लिन्थें हुँला ?’ अनि डाक्टरहरूलाई पैसाकै मात्रै कारणले चाहीँ नछोड्नु होला, फेरी पनि फेसबुकबाट आह्वान गरेर जुटाउँला, यदि कारण पैसा होइन भने मेडिकल साइन्सको इथिक्सअनुसार गर्नुहोला भनेर अनि सुत्केरी र उनकी आमालाई पैसाको दुरुपयोग नगर्न भनेर निस्किएँ ।
(यो पोष्ट गर्नु केहीबेर अघि मात्रै जटिल अवस्थामा भएको बच्चा नरहेको खबर आयो)